Fuzarioza kłosów zbóż

Choroba stanowi duże zagrożenie dla wszystkich rodzajów zbóż. Występuje w uprawach żyta, pszenicy, pszenżyta i jęczmienia. Może powodować znaczne straty plonu ziarna (od 5 do 60%), głównie przez obniżenie masy tysiąca ziaren. Zdecydowanie przyczynia się także do pogorszenia jakości plonu w wyniku gromadzenia się w ziarnie mikrotoksyn. Mikrotoksyny to silnie trujące związki produkowane przez grzyby z rodzaju Fusarium. Są one bardzo szkodliwe, a nawet rakotwórcze dla ludzi i zwierząt. Fuzarioza kłosów zbóż jest bardzo trudna do zwalczania. Choroba wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Fusariumspp. Najczęściej w naszych warunkach występują gatunki:

- Fusarium culmorum
- Fusarium avenaceum
- Fusarium graminearum
- Fusarium nivale.

Fuzarioza kłosów zbóż rozwija się, gdy w czasie dojrzewania przez długi okres występują opady deszczu i utrzymuje się wysoka wilgotność powietrza. Wyleganie łanu sprzyja rozwojowi choroby.

Objawy:
Pierwsze objawy pojawiają się w fazie dojrzałości mlecznej – na kłosach. Porażone kłosy częściowo lub całkowicie zamierają. Plewy niektórych kłosów, a czasem nawet całego kłosa zbyt wcześnie bieleją. Przy wczesnym porażeniu chorobę można pomylić z białokłosowością (występowanie chorób podsuszkowych lub uszkodzenie dokłosia albo korzeni przez roztocza lub mszyce korzeniowe). Przy silnych porażeniach na całej powierzchni lub fragmentach porażonych kłosów występuje zbrunatnienie pokrywające się z czasem białym lub pomarańczowo-różowym nalotem zarodnikowania koloidalnego. Zjawisko to - ma miejsce przy wysokiej wilgotności powietrza. Wielokomórkowe zarodniki konidialne mają charakterystyczny kształt sierpa, który widoczny jest jedynie pod mikroskopem. Porażone kłosy pszenicy mają identyczny pokrój jak kłosy zdrowe. Kłosy żyta mają pokrój zmieniony. Porażona część kłosa żyta jest zwężona. Z porażonych kłosów zbiera się poślad lub nie uzyskuje się ziarna. Ziarno pochodzące z zakażonych kłosów jest niedorodne i zakażone. Po jego wysianiu następuje zgorzel siewek. Porażeniu przez fuzariozę ulegają także ziarniaki. Jeśli ich infekcja nastąpi wcześnie to są one zdrobniałe, pomarszczone i różowo zabarwione. Przy bardzo silnym porażeniu ziarna dochodzi do zakażenia zarodka i utraty zdolności kiełkowania. Mniej porażone ziarno stanowi źródło infekcji w następnym okresie wegetacji.

Źródłem infekcji są głównie zakażone lub zanieczyszczone ziarna, resztki pożniwne, gleba oraz rośliny rezerwuarowe (chwasty, na których patogen rozwija się bezobjawowo, nie tracąc patogeniczności). Grzyby powodujące fuzariozę kłosów zbóż rozprzestrzeniają się w łanie głównie za pomocą zarodników konidialnych (makrokonidiów), które tworzą się na resztkach pożniwnych, a także na obumarłych dolnych liściach i z kroplami deszczu przedostają się na górne części roślin. Mogą również tworzyć się na perytecjach czyli owocnikach (stadium workowe), z których po opadach deszczu wydostają się askospory i razem z wiatrem trafiają bezpośrednio na kłosy. Zarodniki konidialne występują jako: makrokonidia (sierpowate), mikrokonidia (owalne, wydłużone lub cytrynkowate) oraz chlamydospory (kuliste zarodniki przetrwalnikowe tworzące się w grzybni). Rozwój choroby występuje gdy: utrzymuje się temperatura od 12 do 24°C w dzień i od 5 do 12°C w nocy, wysoka wilgotność powietrza i częste opady deszczu.  Rozwojowi choroby sprzyjają łagodna jesień i zima, chłodna i mokra wiosna, monokultura zbożowa i zbyt gęsty siew. Do czynników zwiększających ryzyko porażenia możemy zaliczyć także częstą uprawę zbóż na tym samym polu, niezbilansowane nawożenie azotem oraz wysiew ziarna pochodzącego z plantacji porażonych przez fuzariozę  kłosów, jak również deszczowa i ciepła pogoda w okresie kwitnienia. Najgroźniejsze jest porażenie roślin w fazie kwitnienia i na początku mlecznej dojrzałości ziarna.

Zapobieganie: 

Ochrona polega na:
- stosowaniu właściwego płodozmianu – ograniczanie nadmiernego udziału zbóż i rotacja w uprawie zbóż (głównie zachowanie przerwy w częstej uprawie pszenicy i jęczmienia)
- dokładnym przyoraniu resztek pożniwnych przedplonu (głównie zbożowego)
- starannym przygotowaniu gleby do siewu
- starannym przyorywaniu słomy zbóż
- stosowaniu prawidłowo zbilansowanego nawożenia azotowego i regulatorów wzrostu
- stosowaniu doczyszczonego, zdrowego i prawidłowo zaprawionego materiału siewnego
- opryskiwaniu roślin fungicydami do fazy kwitnienia (BBCH 69)
- stosowaniu fungicydów tylko jednorazowo w okresie wegetacji
- uprawianiu odmian zbóż mniej podatnych na fuzariozę
- uprawianiu odmian zbóż odpornych na wyleganie
- uprawianiu odmian zbóż o krótszym okresie wegetacji i kwitnienia
- uprawie poplonów ścierniskowych, wsiewek poplonowych i międzyplonów na zielony nawóz.