Mączniak prawdziwy zbóż

Choroba występuje powszechnie na wielu gatunkach zbóż. Ma duże znaczenie gospodarcze na wszystkich obszarach intensywnych upraw. Jest to jedna z groźniejszych chorób pszenicy i jęczmienia. Mniej poraża żyto i owies. Występuje już na zbożach ozimych. Uprawy takie jak: proso, sorgo, kukurydza nie ulegają porażeniu przez Blumeria graminis. Mączniak prawdziwy zbóż może powodować straty w plonie nawet do 30% (pszenica). Próg szkodliwości dla pszenicy w fazie krzewienia wynosi od 50 do 70% roślin z pierwszymi objawami porażenia, w fazie strzelania w źdźbło 10% źdźbeł z objawami choroby, a w fazie kłoszenia  od 5 do 10% źdźbeł porażonych (objawy występujące na liściu podflagowym i kłosie)  lub też od 5 do 10% liści z pierwszymi objawami. Sprawcą mączniaka prawdziwego zbóż są grzyby z rodzaju Blumeria graminis (syn. Erysiphe graminis). Podobnie jak inne mączniaki prawdziwe Blumeria graminis to pasożyt bezwzględny. Jest to gatunek złożony, zróżnicowany biologicznie, o wysokim stopniu specjalizacji. W obrębie gatunku Blumeria graminis możemy wyróżnić formy specjalne, które są przystosowane do określonych gatunków żywicieli, np.:

- Blumeria graminis f. sp. tritici (syn. Erysiphe graminis f. sp. tritici) – poraża pszenicę, nie poraża jęczmienia i wielu innych gatunków zbóż
- Blumeria graminis f. sp. hordei (syn. Erysiphe graminis f. sp. hordei) – poraża jęczmień, nie poraża pszenicy i wielu innych gatunków zbóż.

Oprócz form specjalnych występują rasy fizjologiczne grzyba, które podlegają ciągłym zmianom. Choroba nie rozprzestrzenia się pomiędzy gatunkami zbóż. Mączniak prawdziwy zbóż obniża dorodność i ogólną masę plonu ziarna. Największy ujemny wpływ wywiera u pszenicy porażenie kłosów, a u jęczmienia porażenie górnych liści.

Objawy:
Pierwsze objawy Blumeria graminis na zbożach ozimych występują już późną jesienią. Grzyb pasożytuje na powierzchni roślin. Jest pasożytem zewnętrznym, rozwija się wyłącznie na żywych roślinach. Do rośliny przyczepia się za pomocą przycisków. Najbardziej charakterystycznym objawem jest biały lub jasnobrunatny nalot na blaszkach liściowych i pochwach liściowych. Jesienią naloty są zwykle nieliczne. Wiosną, głównie w kwietniu liczba nalotów wzrasta. Mają one zdolność łączenia się i pokrywania znacznej powierzchni liścia. Na zakażonej roślinie - biały nalot to mączne, kłaczkowate, watowate skupienia grzybni (z zarodnikami konidialnymi). W porównaniu z mączniakiem pszenicy grzybnia mączniaka jęczmienia jest delikatniejsza. Grzybnię można łatwo usunąć paznokciem i dostrzec ją gołym okiem. W miarę rozwoju choroby patogen opanowuje coraz większą powierzchnię rośliny. Silnemu porażeniu ulegają z reguły najstarsze liście roślin będących w fazie strzelania w źdźbło. Na roślinach starszych nalot staje się bardziej zbity, wojłokowaty i ciemnieje. W czerwcu pojawiają się w nim widoczne gołym okiem czarne punkty. Są to owocniki grzyba – chasmotecja, dawniej nazywane kleistotecjami. Kleistotecja występują także na górnych liściach, a nawet na kłosach.  Mączniak prawdziwy zbóż ogranicza zieloną powierzchnię liści i proces fotosyntezy, a także wzmaga transpirację. Atakuje od dołu rośliny i pnie się ku górze. Liście stopniowo żółkną i zamierają. Przy silnym porażeniu roślin Blumeria graminis opanowuje również kłosy (u pszenicy w fazie BBCH51).  Naloty na kłosach tworzą się na ich wewnętrznej stronie. Ziarno z roślin zakażonych jest niedorodne. W ziarniakach zmniejsza się zawartość węglowodanów i nieznacznie wzrasta zawartość białka.

Źródłem infekcji są głównie zarodniki konidialne. Blumeria graminis występuje w dwóch stadiach: workowym i konidialnym. W stadium workowym powstają ciemnobrunatne owocniki typu kleistotecjum zawierające od 8 do 25 worków, w których późnym latem lub wczesną jesienią tworzą się zarodniki workowe. Są one owalne i jednokomórkowe. Gdy występują opady deszczu dojrzałe owocniki pękają i uwalniają zarodniki workowe. Następnie zarodniki workowe zakażają trawy, samosiewy zbóż i wschodzące oziminy. Mączniak zimuje głównie w postaci grzybni na oziminach oraz na samosiewach i trawach (szczególnie na perzu właściwym). Wiosną grzybnia wytwarza duże ilości zarodników konidialnych, które zakażają liście zbóż. Konidia są bezbarwne i elipsoidalne.  Tworzą się w łańcuszkach (oidia) na trzonkach konidialnych, które wyrastają ze strzępek grzybni i płożą się po powierzchni rośliny. Infekcja może zachodzić w szerokim zakresie temperatury od 5 do 30°C  i wilgotności od 50 do 100%. Zarodnikowaniu  sprzyja sucha i ciepła pogoda - temperatura od 10 do 20°C w dzień, od 5 do 12^oC w nocy oraz minimum 5 godzin nasłonecznienia. Kiełkowaniu sprzyja wysoka wilgotność. Cykl od kiełkowania zarodników do wytworzenia nowego pokolenia konidiów trwa od 7 do 10 dni. Późnym latem lub jesienią grzyb może też rozprzestrzeniać się za pomocą askospor, ponieważ część otoczni uwalnia te zarodniki jeszcze w tym samym okresie wegetacyjnym. Otocznie czyli chasmotecja, które przezimowały stają się źródłem infekcji pierwotnej na wiosnę. Rozwojowi choroby sprzyjają odmiany podatne na chorobę, wczesny siew, zagęszczona plantacja. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi jest także wysoki poziom dawki azotu. Kontrolę porażenia należy przeprowadzić już we wczesnych stadiach rozwoju zbóż (krzewienie, początek strzelania w źdźbło).

Zapobieganie:
Ochrona polega na:
- stosowaniu właściwego płodozmianu – ograniczanie nadmiernego udziału zbóż i rotacja w uprawie zbóż
- unikaniu sąsiedztwa zbóż jarych i ozimych tego samego gatunku
- prawidłowej agrotechnice czyli stosowaniu szybkiej podorywki i głębokiej orki umożliwiającej rozkład resztek pożniwnych przed siewem zbóż i niszczenie samosiewów zbóż (niszczenie zarodników workowych dojrzewających na resztkach pożniwnych)
- starannym przygotowaniu gleby do siewu
- stosowaniu doczyszczonego, zdrowego i prawidłowo zaprawionego materiału siewnego
- stosowaniu zapraw nasiennych zabezpieczających roślinę przed grzybem już we wczesnym stadium rozwoju (do końca krzewienia)
- stosowaniu zapraw systemicznych, zawierających między innymi związki triazolowe
- unikaniu zbyt gęstego siewu
- unikaniu wysokiego nawożenia azotem
- opryskiwaniu roślin fungicydami z różnych grup chemicznych – opryski w okresie wegetacji roślin. W czasie oprysków temperatura powietrza powinna mieć powyżej 12 ^oC.
- stosowaniu dwóch terminów opryskiwania: w fazie strzelania w źdźbło i na początku kłoszenia
- stosowaniu rotacji fungicydów – żeby zapobiec uodpornieniu się mączniaka
- uprawianiu odmian zbóż odpornych na chorobę
- w celu ochrony pszenicy i jęczmienia – we wczesnych fazach rozwoju należy zaprawiać ziarna zaprawami o przedłużonym działaniu ochronnym
- stosowaniu stymulatora odporności roślin w uprawie pszenicy ozimej i jęczmienia jarego – w celu uzupełnienia stosowania fungicydów. Stosowany zapobiegawczo we wczesnych fazach rozwojowych zbóż – od połowy do końca krzewienia.
- stosowaniu zabiegu opryskiwania roślin w momencie, gdy porażenie przekroczy próg szkodliwości (BBCH 21-28 od 10 do 15 % liści z objawami, BBCH 30-39 10% roślin z objawami i BBCH 51-59 objawy porażenia  na liściu flagowym lub podflagowym.