Rdza brunatna pszenicy

Rdza punktowa. Choroba występuje na pszenicy ozimej i jarej, pszenżycie ozimym i jarym, a także na jęczmieniu jarym. Pojawia się także na żywicielach pośrednich, którymi są rutewka (Thalictrum) i zdrojówka (Isopyrum). Żywiciele pośredni nie są porażani w Polsce.  Rdza brunatna pszenicy to jedna z najgroźniejszych i najpowszechniej spotykanych chorób pszenicy. Straty wywołane przez tę chorobę mogą wynosić przy silnym porażeniu od 40 do 50%. W Polsce szacuje się je na około od 5 do 10%. Próg szkodliwości dla pszenicy w fazie krzewienia wynosi od 10 do 15% liści z objawami porażenia, w fazie strzelania w źdźbło 10% źdźbeł, natomiast w fazie kłoszenia – gdy pojawią się objawy na liściu flagowym. Rdza brunatna pszenicy wywołana jest przez patogen Puccinia triticina (syn.Puccinia recondita f. sp. tritici). Choroba występuje zwykle w cieplejszych i bardziej suchych regionach kraju. Znaczne spadki plonów mają miejsce przy ciepłej pogodzie. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi jest także dłuższy okres słonecznej pogody wiosną i wczesnym latem. Jej występowaniu sprzyja uprawa odmian podatnych na porażenie oraz silny rozwój chorób w poprzednim roku. Występowanie rdzy brunatnej pszenicy powoduje obniżenie dorodności ziarna i ogólnej masy plonu, a także zdrobnienie ziarna i obniżenie jego wartości odżywczej.

Objawy:
Objawy rdzy brunatnej pszenicy są podobne do objawów rdzy brunatnej żyta. Objawy spotykane na żywicielach pośrednich są podobne do pojawiających się w przypadku rdzy źdźbłowej zbóż. Pierwsze objawy mogą być widoczne na zbożach ozimych już jesienią, ale ich ilość gwałtownie rośnie w okresie wiosennym; stopniowo także na liściach położonych wyżej. Choroba poraża głównie liście, które atakowane są przez pasożyty rozwijające się tylko w żywych komórkach. Na górnej stronie blaszki liściowej pojawiają się rozsiane po całej powierzchni liścia, owalne lub prawie okrągłe, brunatnordzawe skupienia zarodników (uredinia) w formie poduszek. Zarodniki pojawiają się w rozproszeniu lub ułożone są gniazdowo. Na dolnej powierzchni liści rozwijają się skupiska zarodników w kolorze czarnym (telia). Uredinia mają średnicę od 1 do 2 mm. Ściana ich jest pokryta drobnymi brodawkami. Wiosną liczba urediniów powiększa się, by na przełomie maja i czerwca prawie całkowicie pokryć blaszkę liściową. Liście żółkną, zasychają i zamierają. W wyniku pęknięcia skórki - skupienia zarodników letnich są odsłonięte i powierzchnia rdzawych urediniów jest matowa. Powierzchnia czarnych teliów jest błyszcząca, ponieważ skupienia teliospor do końca okresu wegetacji roślin prawie zawsze okryte są skórką. Czasami występują także objawy rdzy na pochwach liściowych i źdźbłach. Kłos nie jest atakowany. Rdza ogranicza proces fotosyntezy, zwiększa oddychanie i parowanie liści. Rozwój roślin zostaje w ten sposób zahamowany. Na podstawie ułożenia zarodników na powierzchni liścia można odróżnić bez problemów rdzę brunatną od rdzy żółtej; nawet we wczesnej fazie rozwoju.

Źródłem infekcji są resztki pożniwne. Grzyb zimuje przede wszystkim w postaci grzybni. Grzybnia zimuje w żywych resztkach lub oziminach i samosiewach w postaci teliospor. Na żywicielu pośrednim występują ecjospory, które infekują wysiane oziminy. Rozprzestrzenianie choroby w łanie dokonuje się dzięki urediniosporom. Optymalna temperatura zakażania pszenicy przez urediniospory wynosi od 15°C do 18°C. Urediniospory pełnią rolę propagacyjną.Teliospory, które powstają najczęściej na dolnej stronie blaszek liściowych pszenicy w naszych warunkach nie odgrywają roli w rozwoju rdzy brunatnej pszenicy. W sezonie wegetacyjnym zarodniki uwalniające się z urediniów rozprzestrzeniają chorobę i to na znaczne odległości za pomocą wiatru. Zbyt gęsty siew, łagodna jesień i zima sprzyjają zakażeniu roślin. Zakażeniu sprzyja także wysoka wilgotność powietrza - powyżej 80% (dużo rosy) i temperatura powietrza w przedziale od 10°C do 20°C oraz minimum 5 godzin nasłonecznienia dziennie. Czas inkubacji w temperaturze 15°C wynosi 10 dni. W przypadku chłodnych lat choroba może występować dopiero po wykłoszeniu pszenicy. Zarodniki mogą kiełkować bez kropli wody.

Zapobieganie:
Ochrona polega na:
- dokładnym przyorywaniu resztek pożniwnych oraz niszczeniu samosiewów
- stosowaniu wczesnej podorywki i starannej orki jesiennej
- unikaniu zbyt gęstego siewu – zbyt duża masa sprzyja rozwojowi choroby
- zwiększeniu dawki nawożenia potasowego i fosforowego
- zmniejszeniu nawożenia azotowego – unikanie przenawożenia
- uprawianiu odmian odpornych o podwyższonej odporności na patogena
- unikaniu siewu pszenicy jarej w bliskiej lokalizacji pszenicy ozimej
- wysiewaniu zbóż ozimych niezbyt wcześnie, a zbóż jarych wcześniej w stosunku do terminu optymalnego
- stosowaniu fungicydów kontaktowych zawierających mankozeb, chlorotalonil lub fungicydów systemicznych zawierających związki triazolowe
- doborze odpowiednich, odpornych odmian – mniej podatnych na porażenie
- stosowaniu kwalifikowanego, zdrowego materiału siewnego
- prawidłowym zaprawianiu materiału siewnego
- wysiewu ziarna w optymalnym terminie agrotechnicznym
- prawidłowym nawożeniu
- opryskiwaniu roślin w okresie wegetacji
- stosowaniu fungicydów nalistnych
- wykonywaniu zabiegu opryskiwania roślin w momencie, gdy porażenie przekroczy próg szkodliwości (BBCH 21-28 od 10 do 15% liści z objawami, BBCH 30-39 10% roślin z objawami i BBCH 51-59 objawy porażenia na liściu flagowym lub podflagowym).

 Ochrona pszenicy przed rdzą brunatną pszenicy jest podobna do ochrony żyta przed rdzą brunatną żyta. Jedynie niszczenie żywicieli pośrednich nie wpływa na ograniczenie choroby, ponieważ gatunki rutewka i zdrojówka nie są porażane w Polsce.