Τήξεις σπορείων - φυταρίων

Pythium ultimum

Είδος
Μύκητας

Περιγραφή
Με το όρο τήξεις φυταρίων, χαρακτηρίζεται η σχεδόν πάντα ολοκληρωτική καταστροφή των νεαρών φυταρίων από μικροοργανισμούς του έδαφους
Καπνός: Pythium ultimum, Pythium debaryanum, Fusarium sp., Phytophthora sp., Rhizoctonia sp. Φυκομύκητες, Αδηλομύκητες. Βαμβάκι: Pythium sp., Fusarium sp., Rhizoctonia solani, Thielaviopsis basicola, Φυκομύκητες, Αδηλομύκητες. Αραβόσιτος: Pythium sp., Diplodia zeae, Gibberella zeae, αγενείς μορφές: Fusarium graminearum, Gibberella fujikuroi, Nigrospora oryzae, Penicillium spp., Aspergillus spp.

Βλάβη
Γενικά υπάρχουν δύο τύποι : Προφυτρωτική τήξη, όπου ο μόλις βλαστημένος σπόρος σαπίζει, πριν βγει το φυτάριο στην επιφάνεια και γίνεται αντιληπτή από τα κενά στις γραμμές σποράς. Μεταφυτρωτιική τήξη, όπου έχουμε σάπισμα ή μαρασμό φυταρίων αμέσως μετά το φύτρωμα. Στην περίπτωση αυτή τα προσβεβλημένα τρυφερά στελέχη στην επιφάνεια του εδάφους παρουσιάζουν αρχικά μια "ζεματισμένη" όψη, που εξελίσσεται σε νέκρωση, περίσφιξη και στένεμα του στελέχους στο σημείο αυτό. Το αποτέλεσμα είναι το φυτάριο να πλαγιάζει στο έδαφος με επακόλουθο την γρήγορη εξαφάνισή του σαν να έχει λιώσει. Αν τα φυτάρια έχουν αρχίσει να ξυλοποιούνται, μαραίνονται αλλά μένουν όρθια, που όχι σπάνια καταφέρνουν να επιζήσουν αν ακολουθήσουν συνθήκες ευνοϊκές για τα φυτά και δυσμενείς για τα παθογόνα. Ειδικότερα: Καπνός : Οι τήξεις παρατηρούνται μόνο στο καπνοσπορείο, σε όλα τα στάδια, αρχίζοντας προφυτρωτικά. Οι μεγάλες ζημιές γίνονται στα πολύ νεαρά φυτάρια, τα οποία μαραίνονται και κατόπιν ξηραίνονται. Όταν ο μύκητας προσβάλλει τα καπνόφυτα λίγο πριν τη μεταφύτευση, οι ιστοί του βλαστού καταστρέφονται και κατα το τράβηγμα κόβεται. Εάν όμως επικρατήσουν δυσμενείς συνθήκες για την ανάπτυξη του παθογόνου, το φυτό μπορεί να συνέλθει, τα συμπτώματα όμως εκδηλώνονται μετά την μεταφύτευση, στο χωράφι. Αν τα συμπτώματα αυτά εκδηλωθούν σε νεαρή ηλικία τα φυτά νεκρώνονται και έχουμε απώλειες φυτών στο χωράφι. Αν αυτά εκδηλωθούν αργότερα, το φυτό αδυνατεί να τροφοδοτήσει κανονικά το υπέργειο τμήμα του με αποτέλεσμα να πλαγιάζει. Σε αυτή την περίπτωση τα φυτά παραχώνονται, ώστε να μπορούν να βγάλουν ρίζες πάνω από το σημείο της βλάβης. Βαμβάκι : Προσβάλλεται ο σπόρος μετά την σπορά, ο οποίος σαπίζει και δεν φυτρώνει, αλλά και τα νεαρά βαμβακόφυτα. Σε αυτά οι ρίζες παίρνουν σκούρο καστανό χρώμα ή παρουσιάζονται στο στέλεχος σκούρες καστανές επιμήκεις κηλίδες (προσβολή από Rhizoctonia sp.) ή καστανές έως μαύρες περιοχές που φθάνουν προς τα κάτω μέχρι τη ρίζα (προσβολή από Thielaviopsis basicola). Ως συνέπεια της προσβολής τα νεαρά φυτά συνήθως καταστρέφονται, οπότε απαιτείται επανασπορά, που έχει ως συνέπεια υψηλότερο κόστος και κόπο για τον παραγωγό και συχνά αρνητικές επιδράσεις στην εξέλιξη της καλλιέργειας (π.χ. οψίμιση) και στην απόδοση. Τεύτλα : Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι το μαύρισμα των ριζών, που συχνά συνοδεύεται και από ενα στένωμα στο ύψος του λαιμού των φυταρίων. Αυτά τα συμπτώματα καταλήγουν στο μαρασμό και έπειτα στην εξαφάνιση των φυτών. Παρόμοια συμπτώματα μπορεί να παρατηρηθούν στο ριζίδιο από τη στιγμή της εξόδου του από το σπόρο μέχρι το στάδιο των τεσσάρων φύλλων. Κάποιες φορές, τα φυτά επιβιώνουν μετά από μία τέτοια προσβολή, αλλά συχνά έχουν κακή ανάπτυξη.

Αιτία
Πολλοί μύκητες, που ζουν σαπροφυτικά στα ανώτερα στρώματα του εδάφους μπορεί να προκαλέσουν τήξεις. Πιο συχνά και σε μεγλύτερο ποσοστό υπεύθυνα είναι τα είδη Pythium spp. και το Rhizoctonia solani. H παρουσία των δύο αυτών γενών έχει επιβεβαιωθεί σε όλα σχεδόν τα καλλιεργούμενα εδάφη στην Ελλάδα. Επίσης, συνυπεύθυνα είδη για τήξεις σπορίων έχουν διαπιστωθεί και οι μύκητες του γένους Fusarium. Αυτοί είναι σαπροφυτικοί οργανισμοί που συνυπάρχουν και δρουν απαράιτητα σε συνεργασία με τα προηγούμενα είδη. Σε μικρότερο ποσοστό συμμετέχουν και άλλοι μύκητες εδάφους, όπως οι Aphanomyces, Botrytis, Phytophthora κ.α. Pythium sp. : Οι μύκητες του γένους Pythium ανήκουν στους Φυκομύκητες και είναι υπεύθυνοι για τις περισσότερες περιπτώσεις προφυτρωτικών τήξεων και μεταφυτρωτικών σαπισμάτων φυταρίων, στα πρώϊμα στάδια ανάπτυξής τους. Ο βιολογικός κύκλος των μυκήτων αυτών αρχίζει από το ωοσπόριο (προϊόν σύζευξης οργάνων διαφορετικού φύλου), το οποίο παράγει είτε απλό μυκήλιο είτε σποριαγγεια (καρποφόρα όργανα). Από εκεί παράγονται πολλών ειδών σπόρια: ζωοσπόρια, κονίδια, χλαμυδοσπόρια. Η εξάπλωση του μολύσματος γίνεται με απλές υφές, που κάποιες φορές διακρίνεται και με γυμνό μάτι σαν μεταξένια εξάνθηση, πάνω στους προσβεβλημένους ιστούς. Οι υφές αυτές απλώνονται μέσα στο έδαφος και φτάνουν μέχρι το γειτονικό φυτό. Η εξάπλωση επίσης γίνεται και με τα σπόρια, τα οποία προσβάλλουν υπέργεια όργανα. Η προσβολή μπορεί να γίνει πριν από το φύτρωμα, αρχίζοντας από το άκρο της ρίζας, με συνέπεια την προφυτρωτική τήξη. Πιο συχνή όμως είναι η μεταφυτρωτική τήξη. Η προσβολή λαμβάνει χώρα στον υποκοτύλιο χώρο, με μορφή μικροσκοπικής κηλίδας, λίγο μετά την έξοδο του φυταρίου από το έδαφος. Αυτή η πρώτη κηλίδα εξελίσσεται σε μια πιο πλατιά νεκρωτική περιοχή και καταλήγει σε πλάγιασμα, λιώσιμο των φυταρίων. Rhizoctonia solani : Ο μύκητας αυτό είναι σχεδόν αποκλειστικά υπέυθυνος για τα μεταφυτρωτικά σαπίσματα. Επίσης σε αρκετές περιπτώσεις είναι υπεύθυνος για τις προφυτρωτικές τήξεις και σπανιότερα η προσβολή του εκδηλώνεται και στα φύλλα αρκετών φυτών-ξενιστών. Ο μύκητας αυτός αναπαράγεται μόνο με μυκήλιο ή μάζες μυκηλίου σκληρωτιακής μορφής. Στην αρχή του βιολογικού του κύκλου περνά από μια φάση σαπροφυτικής ζωής πάνω σε νεκρά υπολείμματα φυτά, όπου παράγει άφθονα μυκηλιακά συσσωματώματα, τα "σκληρώτια" που αλλιώς είναι γνωστά και σαν "ψευδοσκληρώτια". Όταν όμως οι υφές του συναντήσουν ζωντανά υπόγεια όργανα (ρίζες, ριζώματα, υπόγειους βλαστούς κ.α.) ευαίσθητων φυτών -ξενιστών γίνεται παράσιτο. Κάτω από ορισμένες συνθήκες ο μύκητας μπορεί να φτιάξει βασιοδιοσπόρια, δηλαδή αναπαραγωγικά όργανα της τέλειας βασιδιακής μορφής του. Ο μύκητας αναπτύσσεται γρήγορα μέσα στους φυτικούς ιστούς, σχηματίζοντας τελικά τα σκληρώτιά του, τα οποία στην άρχη έχουν το ίδιο χρώμα με τους ιστούς και στο τέλος είναι μαύρα. Αυτά παραμένουν στο έδαφος για αρκετά χρόνια μέχρι να ξαναπλησιάσουν ευαίσθητους ιστούς ξενιστών. Στα τεύτλα, οι μύκητες Pythium και Phoma προσβάλλουν μόνο το ριζίδιο, ενώ ο Aphanomyces δημιουργεί νεκρώσεις στο λαιμό και στην βάση των κοτυληδόνων. Επίσης στα τεύτλα, ο μύκητας Phoma betae είναι ένας μυκήτας που μεταφέρεται με τους σπόρους, οι οποίοι μολύνονται όταν ακόμη βρίσκονται στα καρποφόρα στελέχη. Αντίθετα οι μύκητες Pythium και Aphanomyces βρίσκονται αποκλειστικά στο έδαφος. Ευνοϊκές συνθήκες για την ασθένεια είναι ζεστός και υγρός καιρός, καθώς και οι όψιμες σπορές. Τα όξινα εδάφη (pH < 6.5) ευνοούν την εμφάνιση ζημιών από τήξεις που οφείλονται κυρίως σε μύκητες του γένους Pythium. Ο Rhizoctonia solani, επηρεάζεται περισσότερο από την ταχύτητα ανάπτυξης των ιστών του ξενιστή, παρά από την υγρασία και θερμοκρασία του εδάφους. Έτσι σπορά σε μεγαλύτερο από το κανονικό βάθος ή όποιος άλλος λόγος μπορεί να καθυστερήσει την έξοδο των φυτών στην επιφάνεια και την πιο πέρα γρήγορη ανάπτυξή τους, αυξάνει τις πιθανότητες προσβολής τους από τον μύκητα.